De speeltuinen van nu vind ik uitermate saai. Meestal worden ze ontsierd door rubberen tegels, want kinderen mogen niet vallen of blauwe plekken krijgen. Misschien zijn ze zo saai omdat ze zo veilig zijn.
Meer mensen delen die mening dat ze te veilig zijn. Jonathan Haidt noemt in zijn boek Generatie Angststoornis de te veilige speeltuinen als nadelig voor de ontwikkeling van kinderen. Een beetje risico voor een kind is helemaal niet zo verkeerd. De huidige speeltoestellen vervelen daarom snel.
Maar wat is het?
Sommige speeltoestellen van nu zou je kunnen aanzien voor moderne kunst omdat het niet altijd duidelijk is wat een kind voor plezier kan beleven aan het object. Bij de speeltoestellen van vroeger was overigens ook lang niet altijd duidelijk wat je er precies mee moest. Zoek maar eens op Pinterest op ‘vintage playgrounds’ en oordeel zelf.
Het schoolplein van mijn vroegere lagere school had twee van die raadselachtige objecten. Er stond een gekleurd, van bakstenen gebouwd bouwsel met kleine-zeemeerminkleuren, waar je op en overheen kon klimmen en waar je ergens vanaf kon glijden. Het was alsof er een enorme klomp stenen en cement was neergedaald, dat daarna van een laag verf was voorzien en een beetje in een vorm gemodelleerd was. Iets wat in deze tijd absoluut meteen de sloopkogel zou krijgen. Of dat alsnog zou worden aangezien voor abstracte kunst. Toch is er bij mijn weten nooit één kind gewond geraakt door dat bouwwerk. Wat het precies was, heb ik eigenlijk nooit geweten. Het was er gewoon. En niemand wist wat het was.
Totempaal
Verder op het schoolplein was een vierkant muurtje van zandkleurige stenen die in leuke patronen gelegd waren. In het midden stond een houten totempaal. Ook hier was niet geheel duidelijk wat precies de functie was. Eigenlijk kon je er niks mee, behalve een klasgenoot aan de totempaal vastbinden. Een politiek incorrect gebeuren dat nu niet meer zou kunnen waarschijnlijk.
Een paar jaar later werden op het schoolplein met verf hinkelbanen gemaakt.
De speeltuin in de dierentuin
In de dierentuin kwam een nieuwe speeltuin en dat werd een waar kinderparadijs. Geen betere jeugdherinneringen dan aan die geweldige speeltuin. Er was een soort klimtoren waar je net als bij apekooi doorheen manoeuvreerde: van de ene stang zwengelend naar de volgende, springend over een ongelijk parcours langs allerlei hindernissen om dan als eindbeloning weer met de glijbaan met kronkels erin, naar beneden te glijden.
Verderop waren allerlei klimstellages met touwbruggen waarin voornamelijk hout verwerkt.
Miraculeuze overslagschommel
Tijdens een schoolreisje zag ik een immens groot wit ding met een grote witte cirkel eraan vast en twee lange stangen die wel wat van een hijskraan hadden. In de cirkel zaten twee stangen om je aan vast te houden en de cirkel zat vast aan een lange metalen constructie. Wij als tweedeklassers keken gebiologeerd naar het gevaarte. Niemand durfde er in maar we hebben het apparaat zeker aangeraakt. Aan het begin van mijn internetzoektocht had ik geen idee hoe het heette. Ik weet nog hoezeer ik er van onder de indruk had en dat het voor mij als achtjarige een ding van buitenaardse proporties was.
Sinds kort ben ik erachter hoe het immense witte toestel heet: een overslag schommel en het was geen ongebruikelijk verschijnsel in vintage speeltuinen.
Wheel of death
In het circus is een acrobatische act met een soortgelijk uitziend apparaat, maar daar heet het “wheel of death”. Hierbij is de acrobaat gezekerd tijdens zijn capriolen die hij vooral uitvoert op de ring, terwijl je bij de overslagschommel ‘veilig’ in de ring blijft en je kunt vasthouden aan stangen aan de zijkant.
De overslagschommel uit mijn jeugd moet in mijn beleving immens groot zijn geweest, maar dat was de heuvel in het bos ook en dat bleek uiteindelijk maar een flauw hellinkje te zijn. Tijdens je kindertijd komen dingen blijkbaar imposanter, dreigender en groter over dan ze in werkelijkheid zijn. En dus herinner je je ze ook zo.
Aanvankelijk dacht ik na wat speurwerk op internet dat ik een variant op de wheel of death had gezien Ik kwam een vintage afbeelding tegen waarin het apparaat Miracle Sputnik genoemd werd en die in Amerikaanse pretparken in de jaren 60 en 70 moet hebben gestaan. Er is amper informatie over te vinden.
Wat wel direct opvalt in de vintage speeltuinen van vroeger dat ze heel gevaarlijk waren. Misschien geldt dat ook wel voor de overslagschommel, of de ‘salto swing’ zoals die in het Engels wordt genoemd. Er bestonden metershoge klimrekken en glijbanen, gevaarlijke schommels, met stenen als ondergrond.
Speeltuinen door de jaren heen zijn veranderd van gevaarlijk tot salonfähig en enorm saai.
Spacerace
In de jaren zestig was ruimtevaart een dominant thema (ook vanwege de wedloop tussen de VS en USSR) bij het ontwerp van speeltuinen. Er zijn dus heel wat klimrekken geweest die de vorm van een raket hadden. De overslagschommel of miracle sputnik (die naam is toch veel spannender) is ook geënt op de ruimtevaart en de spacerace tussen de VS en de USSR, alleen al vanwege de naamgeving. En een kind met een beetje fantasie maakt natuurlijk een ruimtewandeling in dat ding…
Vintage speeltuinen
In mijn zoektocht naar de overslagschommel of miracle sputnik kom ik veel oude bekenden tegen. Zo ook de witches hat, een klimrek in de vorm van een puntige hoed die kon ronddraaien. Of de duizendpoot, een raar klimrek waar je met een beetje fantasie een duizendpoot in kunt herkennen. Veel was gemaakt van metalen buizenconstructies met daarin veel geel, rood en blauw verwerkt.
Hoge glijbanen en felgekleurde klimrekken zijn inmiddels uit het straatbeeld verdwenen. De zandbak was ook geen blijvertje.
Houten speelapparaten die in opkomst waren toen ik de interesse in spelen in speeltuinen begon te verliezen, omdat het huiswerk oprukte, kwamen in de jaren tachtig in zwang. Ook die zijn inmiddels weer verdwenen.
De speeltuinen uit onze jeugd zijn verworden tot ware nostalgie. Nostalgie die we moeten koesteren. En het design was pure kunst!
Afbeelding: Een overslagschommel in Nederland (Zuiderzeecollectie)